Alan Turing: igre probabilizma i šifri

Alan Turing, briljantni matematičar i pionir računarstva, ostavio je neizbrisiv trag u istoriji, ne samo zbog svojih naučnih dostignuća, već i zbog tragičnog života koji je završio prerano zbog predrasuda društva prema njegovoj seksualnosti. Turingov rad tokom Drugog svjetskog rata bio je ključan za savezničku pobjedu, ali njegova genijalnost i doprinosi nisu bili dovoljno priznati za njegova života.

Rođen 23. juna 1912. u Londonu, Turing je rano pokazao izuzetnu nadarenost za matematiku i logiku. Njegovo obrazovanje u Cambridgeu i kasnije na Princetonu postavilo je temelje za njegov kasniji rad u teoriji računarstva. Kada mu je bilo 16 godina, Turing se upoznao s radom Alberta Einsteina; i razumio ga.

Prije rata, 1936. godine, objavio je rad „On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem” u kojem je predstavio koncept „Turingove mašine”, teoretskog uređaja koji je mogao simulirati logiku bilo kojeg računarskog algoritma. Ovaj rad postao je temelj moderne informatike.

Turingova najpoznatija i najznačajnija uloga desila se tokom Drugog svjetskog rata, kada je radio u britanskom Bletchley Parku, tajnom centru za dešifriranje kodova. Vodio je Hut 8. što je bila sekcija u Vladinoj školi za kodove i šifre (GC&CS) u Bletchley Parku (britanskoj stanici za dešifriranje kodova tokom Drugog svjetskog rata, smještenoj u Buckinghamshireu) zadužena za rješavanje njemačkih mornaričkih (Kriegsmarine) Enigma poruka

Njegov zadatak bio je dešifriranje njemačkog Enigma koda, kompleksnog sistema šifriranja kojeg su Nijemci smatrali neprobojnim. Turing i njegov tim suočili su se s ogromnim izazovom, ali njihova upornost i inovativnost doveli su do razvoja „Bombe”, elektromehaničkog uređaja koji je mogao brzo ispitivati mogućnosti Enigma šifri.

Jedna od Turingovih ključnih inovacija bila je uvođenje koncepta probabilističke analize, gdje je koristio statističke metode za određivanje najvjerovatnijih šifri koje bi njemački operateri mogli koristiti. Ovaj pristup, kako ga zovu „Turingery”, zajedno s informacijama dobivenim iz različitih izvora, uključujući i prikupljene njemačke šifre, omogućio je Turingu i njegovom timu da dešifruju Enigma poruke, pružajući Saveznicima ključne obavještajne podatke. Smatra se da je Turingov rad skratio rat za nekoliko godina i spasio bezbroj života, procjenjuje se čak 14 miliona života.

Iako je Turing bio heroj iz sjene, njegova privatna borba bila je jednako značajna. Nakon rata, Turing je nastavio s radom na razvoju računarstva, postavljajući temelje za umjetnu inteligenciju. No, njegova briljantna karijera prekinuta je zbog društvenih predrasuda prema homoseksualnosti. U vrijeme kada je homoseksualnost bila nezakonita u Velikoj Britaniji, Turing je 1952. godine optužen za „grub nepristojni čin” nakon što je prijavio provalu u svoj dom i policija u ispitivanju otkrila njegovu seksualnu orijentaciju.

Osuđen je na hemijsku kastraciju kao alternativu zatvorskoj kazni, što je imalo razorne posljedice na njegovo fizičko i mentalno zdravlje. Prihvatio je opciju injekcija tada zvanih stilboestrol (danas poznat kao dietilstilbestrol ili DES), sintetički estrogen, feminizacija njegovog tijela trajala je tokom jedne godine. Ova kvaziterapija je učinila Turinga impotentnim i uzrokovala stvaranje tkiva dojke.

Izoliran i stigmatiziran, Turing je 7. juna 1954. godine pronađen mrtav, a uzrok smrti bio je cijanidno trovanje, što je većina istoričara okarakterizirala kao samoubistvo.

Tek decenijama kasnije, 2009. godine, britanska vlada službeno se izvinila za način na koji je Turing bio tretiran, a 2013. godine dobio je kraljevsko pomilovanje. Njegovo naslijeđe danas živi kroz brojne institucije, nagrade i tehnologije koje su nastale zahvaljujući njegovom radu. Alan Turing je posthumno prepoznat kao jedan od najvećih umova 20. vijeka, čiji doprinosi nastavljaju oblikovati naš svijet. Statistički probabilizam, koji je koristio u dešifrovanju, danas je osnova rada sistema generativne umjetne inteligencije.

Alan Turingov život je priča o genijalnosti i hrabrosti suočenoj s okrutnošću predrasuda. Njegova intelektualna ostavština nastavlja da inspiriše generacije naučnika i inženjera, dok njegova tragična priča služi kao podsjetnik na nepravde koje su pretrpjeli mnogi zbog svoje seksualnosti.

Svijet bi danas trebao više cijeniti različitost i ne proglašavati je devijacijom ukoliko ne šteti nikome. Međutim, svjedočimo da su teško izborena prava i jednakosti u nekim dijelovima svijeta opet u opasnosti, dok se u drugim dijelovima svijeta tek vode borbe za jednakost.

The post Alan Turing: igre probabilizma i šifri appeared first on Nauka govori.