Femicid - i da li ga je potrebno posebno uvrstiti u zakonski okvir?

Ovih dana Bosnu i Hercegovinu potresa još jedan zločin. Muškarac iz Tuzle je sjekirom ubio suprugu i njihovo dvoje maloljetne djece, a potom počinio samoubistvo skokom sa susjedne zgrade. Sa novom tragedijom, ponovo se pokrenulo pitanje o prepoznavanju femicida kao posebnog krivičnog djela.

Susjedna Hrvatska je u martu ove godine izglasala izmjene krivičnog zakona, te u njega uvela femicid – specifični oblik rodno zasnovanog nasilja odnosno teškog ubistva žene.

Vlada Republike Srpske je u oktobru prošle godine usvojila je Nacrt Zakona o zaštiti od nasilja u porodici i nasilja prema ženama, a kojim bi se u Republici Srpskoj prvi put uveo termin femicida. Izmjene Zakona se za sada neće desiti jer  je 3. maja istekao zakonski rok od šest mjeseci da se nacrt uputi u dalju proceduru.

Najglasniji protivnici Nacrta, većinom tradicionalno, religizono i desničarski orjentisanih udruženja ističu da predložene izmjene na mala vrata uvode rodnu ideologiju u naše zakonodavstvo, te posebno izdvajanje ubistva žene  je „polazna osnova i opravdanje za uvođenje i ostalih rodova u naše zakonodavstvo“. Takođe, ističu da nema potrebe za donošenjem novog zakona o zaštiti od nasilja u porodici, jer su postojećom regulativom ova pitanja već uređena. Jedna od primjedbi na nacrt zakona je i ta bi se nasilnik doveo u diskriminatoran položaj posebno u situacijama kada se nasilje vrši prema jednom članu porodice - ženi, a ne i prema zajedničkoj djeci. 

S druge strane, udruženja i fondacije koja se bave zastupanjem, unapređenjem i promocijom ženskih prava u našem društvu traže jasno izjašnjenje relevantnih institucija o razlozima zbog kojih je Nacrt Zakona stavljen ad akta.

Foto: facebook/Fondacija Udružene žene

Ali šta kaže statistika? Da li naš pravni sistem pruža garancije u smislu ravnopravnosti  i zaštite svih građana ili je to samo mrtvo slovo na papiru? Autonomni ženski centar, NVO iz Srbije je objavila memorijal o femicidu u Srbiji od 2011. godine do danas, podatke sa karakteristikama svakog pojedinačnog ubistva žene (po starosti žrtve i počinioca, mjesta izvršenja, regije, međusobnim odnosom, načinom i sredstvom izvršenja, da li je ubica počinio samoubistvo i dr.), a podatke možete pronaći na ovoj stranici.

U Republici Srpskoj podaci MUP-a pokazuju da je u 2023. godine zabilježeno 1.192 slučaja nasilja u porodici, te se bilježi porast u odnosu na prethodnu godinu, ali nedostatak detaljne statistike, analize i razmjene podataka (demografska struktura, podaci o ranijim prijavama, ishod procesuiranja i sl.) je evidentan, te je nužno unapređenje evidencije slučajeva i prikupljanje podataka kroz saradnju sa vladinim organizacijama i NVO. 

Međutim sve dostupne statistike se slažu u jednom,  kada se nasilje u porodici prijavi velika je vjerovatnoća da će žrtva nasilja biti upravo žena, a kada je u pitanju femicid, procentualno je najvjerovatnije da je ubistvo počinio upravo član njene porodice (najčešće bračni/vanbračni ili bivši partner). Postojeća istraživanja ukazuju da je skoro svakom femicidu prethodilo ranije nasilje (fizičko, psihičko, ekonomsko).

I dok se na javnim raspravama polemiše da li bi uvođenje pojma femicida kao posebne zakonske kategorije doveo u pitanje osnovna načela naše tradicije, kulture i religije, postavlja se pitanje šta je uzrok tolike disproporcionalnosti u polnoj strukturi žrtava nasilja u porodici, te kako da se žene koje trpe porodično nasilje prepoznaju kao posebno ranjiva kategorija i kao takva postanu odgovornost države, ne samo kao simboličan čin, već kroz konkretne mehanizme i akcije koje omogućavaju bolje praćenje, procesuiranje i kažnjavanje počinilaca.

Krivični zakon već predviđa dugotrajne zatvorske kazne za lica koja su počinila teška ubistva, ubistva iz bezobzirne osvete, mržnje ili niskih pobuda, kao i ubistvo člana porodice kojeg je prethodno zlostavljao, te se traži opravdanost uvrštavanja femicida u zakonski okvir, odnosno šta bi to značilo u smislu prevencije nasilja prema ženama i ubistva žene kao najtežeg oblika tog nasilja? 

foto: Facebook/ Fondacija Udružene žene

Neke zemlje koje su uvele femicid kao krivično djelo zabilježile su određeni napredak u smanjenju nasilja prema ženama, međutim efekti takvih zakonskih promjena variraju od zemlje do zemlje i zavise od mnogih faktora, uključujući implementaciju zakona, resurse za sprovođenje, edukaciju, evidenciju i javnu svijest, ali su zakonodavci jasno ukazali na ozbiljnost ovog zločina i potrebu za njegovim sveobuhvatnim suzbijanjem.

Uzimajući u obzir činjenicu da žene rijetko gube život u kriminalnim obračunama i kafanskim tučama, odnosno za žene je najnesigurnija njihova vlastita kuća, a glavni faktori rizika nasilne smrti za žene se smatraju raskid partnerskog odnosa, posesivnost i ljubomora, svakako se može govoriti o specifičnom obliku rodno zasnovanog nasilja, gdje žena nije ništa više nego imovina, a muškarac ultimativni vladar i gospodar njenog života i smrti.

Upravo zbog toga su sve češći i glasniji apeli da se ovi zločini institucionalno prepoznaju i zakonski definišu, a tradicija i kultura se ne mogu koristiti kao opravdanje za kršenje ženskih ljudskih prava, posebno prava na život i prava da budu slobodne od nasilja.