Analiza: Turizam u Srbiji – 2021 godina

Većim dijelom 2021. godine akcenat marketinških aktivnosti Turističke organizacije Srbije, zbog pandemije COVID-19, bio je usmjeren na domaće i tržište regiona. Aktivnosti su realizovane u nekoliko važnih pravaca – završetak zimske kampanje 2020/2021, realizaciju ljetnje kampanje 2021, plasiranje i promociju cjelogodišnje kampanje na društvenim mrežama – “Izaberi svoju avanturu” – #VidiSrbiju, kao i na početak zimske kampanje 2020/21. Osim kreiranja, plasiranja i promocije kampanja za tradicionalne i online medije, posebna pažnja je bila usmjerena na upozorenja turistima o neophodnosti pridržavanja protiv epidemijskih mjera ističu u Turističkoj organizaciji Srbije.

Stanje turizma u Srbiji

Institucionalni i regulatorni okvir

Institucionalni okvir

U Ministarstvu trgovine, turizma i telekomunikacija (u daljem tekstu: MTTT) poslove turizma obavljaju Sektor za turizam i Sektor turističke inspekcije. U Sektoru za turizam obavljaju se poslovi koji se odnose na sprovođenje Zakona o turizmu (Sl. glasnik RS, 17/2019) i Zakona o ugostiteljstvu (Sl. glasnik RS, 17/2019), Strategije razvoja turizma Republike Srbije za period 2016 -2025. (Sl. glasnik RS, 98/2016), praćenje i analizu sistemskih rješenja, pravne regulative i mjera ekonomske politike od uticaja na poslovanje turističke privrede, predlaganje odgovarajućih mjera u cilju razvoja turizma.

Uz Strategiju razvoja turizma Republike Srbije za period 2016–2025, Zakon o turizmu i Zakon o ugostiteljstvu donijeta su podzakonska i druga pravna akta iz djelokruga MTTT, kao i akta koja donosi lokalna samouprava.

Osim MTTT, organizacije nadležne za poslove turizma u Republici Srbiji su:

– Turistička organizacija Srbije (TOS), koja obavlja poslove promocije turizma, koordinacije aktivnosti turističkih organizacija, privrednih i drugih subjekata u turizmu na teritoriji Republike Srbije.

– Turistička organizacija Vojvodine, koja obavlja poslove promocije turizma na nivou AP Vojvodina, kao i ostale propisane aktivnosti u skladu sa Strategijskim marketing planom i planovima TOS-a (Zakon o o turizmu, član 39).

– Turističke organizacije lokalne samouprave (LTO), koje obavljaju promociju turizma na nivou lokalne samouprave. Jedinica lokalne samouprave može osnovati turističku organizaciju ili obavljanje tih poslova povjeriti drugom pravnom licu (Zakon o turizmu, član 41);

– Regionalne turističke organizacije (RTO), koje obavljaju promociju turizma na nivou lokalnih samouprava na kojima su osnovane (Zakon o turizmu, član 30), a to mogu biti dvije ili više jedinica lokalnih samouprava;

– Javno preduzeće Skijališta Srbije, koje obavlja poslove razvoja skijaške infrastrukture na Kopaoniku, Torniku, Staroj planini i Brezovici. Pored razvoja infrastrukture za cjelogodišnju ponudu na planinama, znatna sredstva se usmjeravaju u aktivnosti promocije na domaćem i međunarodnom tržištu;

– Javno preduzeće Stara planina, koje obavlja poslove upravljača razvoja Stare planine i podrazumeva prvi „grinfild“ projekt razvoja planinskog zimskog i ljetnjeg turizma u Republici Srbiji;

– Privredna komora Srbije (PKS), čiji je delokrug određen Zakonom o privrednim komorama (Sl. glasnik RS, br. 112/2015). Udruženje za turizam pri PKS obuhvata hotelijerstvo i ostali smeštaj, restoraterstvo, manifestacije, zdravstveni turizam, delatnost turističkih agencija, turizam na rijekama i jezerima i ruralni turizam.

– Mreža od 17 regionalnih privrednih komora i komora glavnog grada pružaju stručnu podršku i efikasno zastupanje interesa privrede po regionima;

– Strukovna udruženja u turizmu i ugostiteljstvu, koja okupljaju organizatore putovanja, turističke agencije, hotelijere, restoratere, ugostitelje, vodiče i drugo.

Regulatorni okvir

Prema Zakonu o turizmu (Sl. glasnik RS, 17/2019, član 30), promociju turizma obavljaju:

Turistička organizacija Srbije, turistička organizacija autonomne pokrajine i turistička organizacija jedinice lokalne samouprave. Promociju turizma mogu obavljati i regionalne turističke organizacije koje osnivaju dvije ili više jedinica lokalne samouprave. Prema članu 10. stav 5. Zakona o turizmu, TOS priprema prijedlog Strategijskog marketing plana turizma Republike Srbije.

Strategija razvoja turizma u Srbiji 

Strategijski marketing plan turizma Republike Srbije do 2025. godine pripremljen je u skladu sa Zakonom o turizmu Republike Srbije (Sl. glasnik RS, 17/2019) i usaglašen sa usvojenom Strategijom razvoja turizma Republike Srbije za period 2016 -2025. (Sl. glasnik RS, 98/2016).

Plan sadrži analizu trenutnog stanja marketinga u turizmu, analizu marketinga u turizmu zemalja konkurenata i uzora, analizu prednosti i nedostataka marketinga u turizmu Republike Srbije, definisanje poslovne misije i vizije, definisanje strateških ciljeva marketing sistema turizma Republike Srbije kao i marketing plan koji između ostalog sadrži i plan avio povezanosti Republike Srbije sa strateškim tržištima, plan turističkih proizvoda i plan brendiranja Republike Srbije kao turističke destinacije.

Strategija razvoja turizma u Srbiji utvrđen je selektivnim pristupom, pri čemu se posebni značaj pridaje banjskom, zimskom i seoskom turizmu.

Veliki značaj imaju i gradovi Srbije u kojima se nalazi veliki broj kulturno-historijskih spomenika.

Razvoj turizma u svijetu i regionu i pozicija Srbije

Međunarodni dolasci turista u svijetu porasli su za 4% u 2019. godini, prema podacima UNWTO. Godina 2019. bila je godina snažnog rasta, mada sporijeg u poređenju sa izuzetnim stopama ostvarenim u prethodnom periodu (2017: 7%; 2018: 6%). Potražnja je pokazivala niže stope rasta u naprednim ekonomijama imajući u vidu visoku razvijenost i saturaciju tržišta, a posebno u Evropi, dok su brže rasla tržišta u razvoju s obzirom na veći prostor za napredak. Također, 2019. godina bila je godina velikih promjena u sektoru organizatora putovanja s bankrotstvom Thomas Cook-a i značajnog broja avio-kompanija u Evropi (Adria Airways – Republika Slovenija, Aigle Azur – Francuska Republika, Flybmi – Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britaniji i Severne Irske, Germania – Savezna Republika Nemačka, Thomas Cook Airlines – Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britaniji i Severne Irske, XL Airways – Francuska Republika).

Međunarodni dolasci u Evropu su povećani za 3,6% u 2019. godini, sa 716 miliona na 742 miliona dolazaka i ova stopa rasta je znatno niža od stope rasta u 2017 godine. (+8,8%) i 2018 godine (+5,8%). Prosječna godišnja stopa rasta u Evropi u periodu od 2014. do 2019. godine iznosi 5,1%, što je na nivou prosječne godišnje stope rasta na globalnom nivou u istom periodu. Ove stope su veće od stope rasta BDP-a, što je pozitivno uticalo na povećanje doprinosa sektora turizma ekonomiji u cijelosti.

Indikatori performansi za strateške ciljeve 

U nastavku je pregled ključnih pokazatelja performansi vezanih za strateške ciljeve sektora turizma za razdoblje od 2016. do 2024. godine, uključujući i projekcije za period od 2020. do 2024. godine, koji se odnosi na zemlje konkurente i zemlje uzore:

– učešće sektora turizma (ukupno učešće – direktno i indirektno) u BDP-u;

– učešće zaposlenih u sektoru turizma u odnosu na ukupan broj zaposlenih;

– učešće kapitalnih investicija u sektor turizma u odnosu na ukupne kapitalne investicije.

Projekcije za period 2020. do 2024. godine su pripremane prije izbijanja krize vezane zapandemiju zarazne bolesti COVID-19 izazvane virusom SARS-CoV-2, te se očekuje da će doći do smanjenja projektovanih vrijednosti u narednom periodu.

Ciljna tržišta turizma Srbije

Inostrana prioritetna tržišta

Prema strategiji turizma R. Srbije neophodno je jasno definisati prioritetna tržišta kako bi se osiguralo da se resursi usmjere na najefikasniji mogući način. Resursi za proaktivnu marketinšku aktivnost su trenutno limitirani i moraju se usredsrediti na manji broj tržišta kako bi se osigurali bolji rezultati.

Plan prepoznaje postojanje četiri glavna tržišta, od kojih su tri okrenuta ka stranim turistima i jedno domaćem tržištu. Aktivnosti na ovim tržištima će biti planirane kroz različite periode, kako bi se ostvarili bolji efekti, kao i racionalizacija budžeta nosilaca marketing sistema turizma Republike Srbije Matrica za određivanje prioriteta na tržištu, tržišta dijeli i prikazuje kroz nivoe na osnovu tri kriterijuma:

– Ukupni procenat rasta posjeta turista sa određenog tržišta između 2016. i 2019. godine korišćenjem podataka Republičkog zavoda za statistiku.

– Veličina tržišta zasnovana na posetama turista u razdoblju 2016–2019. godina, koristeći podatke Republičkog zavoda za statistiku i prikazane na horizontalnoj osi grafikona.

– Vrednost tržišta tj. potrošnju po geo-segmentima, koristeći podatke NBS, prikazanu veličinom kruga koji označava svako tržište.

Identifikovane su tri kategorije tržišta:

1.  Regionalna tržišta (engl. regional source markets) – Tržišta koja imaju rast manje od 40% u periodu 2016-2019. godine, ali doprinose velikom broju posetilaca i veoma cijene destinaciju. Ova kategorija predstavlja mnoga regionalna tržišta koja najbolje poznaju destinaciju i imaju visok stepen lojalnosti. Na ovim tržištima, Republika Srbija bi trebalo da teži da zaštiti tržišni udeo i poveća ga ako je moguće, nastavljajući da privlači postojeće turiste i da obezbijeđuje novu potražnju u budućnosti. Nakon pandemije zarazne bolesti COVID-19 izazvane virusom SARS-CoV-2, bliža tržišta zajedno s domaćim tržištem će biti od presudnog značaja za revitalizaciju turizma u Republici Srbiji. Dalje, od presudnog je značaja da RTO i LTO igraju veću ulogu u održavanju ovih tržišta, kako bi se TOS-u omogućilo da fokusira svoje resurse na tržišta koja predstavljaju fokus.

Regionalna tržišta (niži rast, ali visok broj posetilaca) – 59% dolazaka:

– Bosna i Hercegovina (sa najvećim brojem dolazaka turista )

– Republika Bugarska

– Republika Hrvatska

– Crna Gora

– Republika Slovenija

– Republika Turska

– Republika Sjeverna Makedonija

– Republika Grčka

– Mađarska

– Rumunija

2. Fokusna tržišta (engl. focus source markets) – Tržišta koja imaju visok nivo rasta, preko 40%, u periodu od 2016-2019. godine, i doprinose velikom broju posjetilaca u srpskom turizmu. U okolnostima bez pandemije zarazne bolesti COVID-19 izazvane virusom SARS-CoV-2, ta bi tržišta bila visok prioritet i Republika Srbija bi trebalo da nastavi promociju na njima, kako bi povećala broj posjeta i duži boravak. Ovo su tržišta na kojima je najveća prilika za partnerstva sa avio-kompanijama i organizatorima putovanja. Imajući u vidu kriterijum vrednosti tržišta, odnosno ostvarene turističke potrošnje prema podacima NBS, u fokusna tržišta je uvršteno i tržište SAD.

Fokusna tržišta (visok rast i visok broj posetilaca) – 20% dolazaka:

– Narodna Republika Kina

– Savezna Republika Njemačka

– Ruska Federacija

– SAD

3. Tržišta u nastajanju (engl. emerging source markets) – Tržišta koja bilježe umjereni do visoki nivo rasta, od 30% do 60% u periodu 2016-2019. godine, ali još uvek ne stvaraju veliki broj posetilaca. Kako se navodi u strategiji zadatak nosilaca marketinga turizma Republike Srbije je da sarađuje s partnerima (kao što su avio-kompanije i organizatori putovanja) na podizanju svijesti i razvoju odnosa u ranoj fazi.

Tržišta u nastajanju (visok rast, ali nizak broj posetilaca) – 11% dolazaka:

– Republika Poljska

– Republika Francuska

*Veličina krugova ukazuje na vrijednost tržišta

Domaće tržište turizma u Srbiji

Pored definisanja međunarodnih prioritetnih tržišta, bitan je potencijal domaćeg tržišta, koje predstavlja polovinu ukupnog turističkog prometa Republike Srbije. Domaće tržište predstavlja najvažnije tržište za turizam Republike Srbije, koje značajno doprinosi razvoju turizma na destinacijama – domaći turisti su inicijatori turizma na destinacijama u Republici Srbiji, koji potom doprinose i njihovoj promociji u inostranstvu.

Vlada Republike Srbije stimuliše domaći turizam kroz vaučere za odmor u Republici Srbiji i druge podsticajne mjere. Stoga je od presudnog značaja za implementaciju Plana planiranje aktivnosti na nacionalnom i lokalnom nivou prema domaćem tržištu.

Od sredine 2014. do 2019. godine turistička aktivnost u Srbiji bilježila je stalan porast. Ovo pozitivno kretanje prekinuto je u 2020. godini, kada, zbog pandemije izazvane koronavirusom, dolazi do pada turističke djelatnosti. Do oporavka dolazi najprije u drugom, a zatim i u trećem i četvrtom kvartalu 2021. godine, kada turistička djelatnost postepeno oživljava zbog nešto povoljnije epidemiološke situacije.

Noćenja turista u 2021 godini

Mjereno brojem noćenja, turizam u Srbiji je najprije prošao kroz fazu rasta prometa u periodu 2005–2008. godine. Sa 2009. godinom dolazi faza kontrakcije, koja traje i naredne godine, a od 2011. do 2013. uslijedio je period stagnacije, u kome se prosečan broj noćenja turista zadržao na oko 6,6 miliona godišnje.

U 2014. godini, zbog vremenskih nepogoda u maju, sa padom broja noćenja za 7,3% u odnosu na 2013, turistički promet je ponovo doživio snažnu kontrakciju. Međutim, uprkos nepovoljnim vremenskim uslovima na samom početku turističke sezone, 2014. je godina koja je obilježila početak ekspanzivnog rasta turističke aktivnosti u Srbiji, koji je trajao do marta 2020. godine. Tada, kao posledica pandemije izazvane koronavirusom, dolazi do zabrane prelaska granica , zabrane letova, komplikacija pri prelasku međunardonih granica, otkazivanja rezervacija smještaja i opšteg pada djelatnosti turističkog sektora. 

Povoljnija situacija bilježi se tek od marta 2021. godine, kada se turistička industrija postepeno oporavlja i povećava se broj dolazaka i noćenja turista (kako domaćih, tako i stranih). Vremenska serija noćenja turista sadrži veoma izražene sezonske fluktuacije, sa skokovima u ljetnjoj sezoni i u periodu zimskih praznika.

Posjeta turističkih mjesta

Izraženo brojem noćenja turista, najfrekventnije posjećivana turistička mjesta u 2021. godini bila su banjska mjesta.

U banjskim mjestima ostvareno je oko 2,6 miliona noćenja, što predstavlja 32,3% od ukupnog broja turističkih noćenja u Republici Srbiji. Najposjećenije banje bile su Vrnjačka Banja i Sokobanja (oko 1,6 miliona noćenja).

U planinskim mjestima ostvareno je oko 1,9 miliona turističkih noćenja, što predstavlja 23,1% od ukupnog broja noćenja. Najposjećenije planine su bile Zlatibor (oko 661 hiljada noćenja) i Kopaonik (oko 426 hiljada noćenja). U banjskim i planinskim mjestima većinu posjetilaca čine domaći turisti (90,4% odnosno 87,2% od ukupnog broja noćenja).

Prema frekvenciji posjećenosti turističkih mjesta, slijede Beograd i ostala turistička mjesta, sa oko 1,6 odnosno 1,4 miliona noćenja. U Beogradu većinu posjetilaca činili su strani turisti (76,3% od ukupnog broja noćenja).

U 2021. godini registrovano je 8,2 miliona noćenja, što je za 31,6% više nego u 2020. godini. Nakon pada u januaru i februaru, turistička aktivnost od marta do kraja 2021. godine bilježi bolje rezultate. Najznačajniji međugodišnji rast ukupnih noćenja turista (857,0%) registrovan je u aprilu.

Posmatrano po mjesecima, u toku četvrtog kvartala 2021. godine registrovan je međugodišnji rast od 18,3% (oktobar), 51,9% (novembar) i 101,2% (decembar).

U 2021. godini domaći turisti su ostvarili 5,7 miliona noćenja, što je za 16,1% više noćenja nego u 2020. godini. Ova grupa turista predstavlja većinu posjetilaca u Srbiji, tj. 70,2% ukupnog broja noćenja.

U četvrtom kvartalu 2021. godine broj noćenja domaćih turista bio je za 123,5% veći u odnosu na isti period prethodne godine.

Najvažnija turistička mjesta

Izraženo brojem noćenja turista, najfrekventnije posjećivana turistička mjesta u 2021. godini bila su banjska mjesta. 

U banjskim mjestima ostvareno je oko 2,6 miliona noćenja, što predstavlja 32,3% od ukupnog broja turističkih noćenja u Republici Srbiji. Najposjećenije banje bile su Vrnjačka Banja i Sokobanja (oko 1,6 miliona noćenja).

U planinskim mestima ostvareno je oko 1,9 miliona turističkih noćenja, što predstavlja 23,1% od ukupnog broja noćenja. Najposjećenije planine su bile Zlatibor (oko 661 hiljada noćenja) i Kopaonik (oko 426 hiljada noćenja). U banjskim i planinskim mjestima većinu posetilaca čine domaći turisti (90,4% odnosno 87,2% od ukupnog broja noćenja).

Prema frekvenciji posećenosti turističkih mesta, slijede Beograd i ostala turistička mesta, sa oko 1,6 odnosno 1,4 miliona noćenja. U Beogradu većinu posetilaca činili su strani turisti (76,3% od ukupnog broja noćenja).

Najviše Bosanaca, Turaka i Rusa

U 2021. godini Srbiju su posjetili strani turisti iz oko pedeset različitih zemalja.

Najviše noćenja su ostvarili Bosanci, zatim slijede Turci na drugom i Rusi na trećem mjestu.

Posjetioci iz Crne Gore su na četvrtom mjestu a slijedi turisti iz Indije, Kine, Njemačke i Sjeverne Makedonije. Posjetioci iz ovih zemalja ostvarili su 52% ukupnog broja noćenja stranih turista u 2021. godini.

U 2021. godini ostvareno je oko 2,4 miliona noćenja stranih turista, što je za 92,1% više u odnosu na 2020. godinu. Najznačajniji međugodišnji rast noćenja stranih turista (846,8%) registrovan je u aprilu. Posmatrano po mjesecima, u toku četvrtog kvartala 2021. godine registrovan je međugodišnji rast od 88,0% (oktobar), 114,2% (novembar) i 179,4% (decembar).

Novi brending Srbije

Jedna od glavnih zadaća Turističke organizacije Srbije u 2022. godine biti će razvoj i primjena novog brendinga Srbije, kao turističke destinacije. Po najavama iz Turističke organizacije Srbije novi turistički brending biti će zasnovan je na iskustvu. 

Turistički brending je najavljen na godišnjoj dodjeli nagrade “Turistički cvet”, primijenjen je tokom nastupa TOS-a na nedjelji turizma na Expo-u Dubai, a domaćoj javnosti je predstavljen tokom beogradskog Sajma turizma. 

Pod novim brendingom će se raditi i sve promotivne aktivnosti Turističke organizacije Srbije koje su planirane za 2022. godinu, fokus će biti na iskustvu Srbije kao destinacije kroz tradicionalne medije, kao i koristeće nove digitalne kanale komunikacije.

Avio-kompanija koje su saobraćale iz Beograda

• Aeroflot Russian Airlines 
• Mahan Air
• Air Cairo
• Qatar Airways
• Air France 
• Red Wings Airlines
• Air Serbia 
• Swiss International Air Lines 
• Alitalia
• TAROM Romanian Air Transport 
• AlMasria Universal Airlines 
• Qatar Airways 
• Arkia Israeli Airlines 
• Tunisair
• Austrian Airlines 
• Turkish Airlines 
• Belavia Belarus Airlines 
• flyDubai
• Croatia Airlines 
• Wizz Air* 
• ASL Airlines France 27
• EasyJet* 
• Elinair 
• Transavia Airlines* 
• Israir Airlines 
• Vueling Airlines*
• LOT Polish Airlines
• Aegean Airlines* 
• Lufthansa German Airlines
• AtlasGlobal* 
• Etihad Airways 
• Pegasus Airlines*
• Norwegian Air Shuttle

Izvor: Aerodrom Nikola Tesla.  *Označava niskobudžetne (low cost) kompanije

Devizni priliv od turizma u 2021 godini

Devizni priliv od turizma u Srbiji u toku 2021. godine iznosi milijardu i 596 miliona eura, čime je premašena do sada najuspješnija 2019. godina, saopštila je Tatjana Matić, ministrica trgovine, turizma i telekomunikacija.

Ministrica Matić je navela da ovi podaci ohrabruju i ulivaju optimizam da će i 2022. godina biti još uspješnija i da ćemo nastaviti sa ovako dobrim rezultatima, dodajući da je turistički sektor još jednom pokazao veliki potencijal za razvoj.

Isto tako je podsjetila da je u 2019. godini, koja predstavlja najuspješniju turističku sezonu ikada u Srbiji, devizni priliv iznosio 1,4 milijarde eura.

Ministarstvo je saopštilo da prema izvještaju Narodne banke Srbije, devizni priliv od turizma je u porastu u toku 2021. godine za 47,2 odsto izraženo u eurima, u odnosu na 2020. godinu.

Učešće deviznog priliva od sektora turizma u ukupnom prilivu od izvoza roba i usluga na globalnom nivou iznosi oko 7% uz trend blagog rasta, za Evropu je na nivou od 6% uz stagnaciju, a u Republici Srbiji iznosi 8% uz kontinuirani rast.

Uz poboljšanje situacije izazvane pandemijom zarazne bolesti COVID-19, rezultati u 2022. godini će vjerovatno biti uporedivi sa onima iz 2019. ili 2018. godine uslijed snažnog oporavka industrije turizma. 2022 godina je važna za optimizaciju daljeg razvoja turizma i praćenje kretanja u sektoru turizma. Imajući u vidu visoke stope rasta sektora u prethodnom periodu, može se očekivati povratak na nivo iz 2019. godine u veoma kratkom periodu.

Zaključak

Prije pandemije korona virusa u 2019. godini na globalnom nivou povećan je broj međunarodnih dolazaka turista za 4%, međutim u prethodnom periodu 2020-2021  registrovano je usporavanje rasta broja inostranih dolazaka turista, pri čemu je ovo izraženije na razvijenim evropskim tržištima. U Republici Srbiji je ostvarena prosječna godišnja stopa rasta međunarodnih dolazaka od 14,2% u periodu od 2014. do 2018. godine.

Kao turistička destinacija u razvoju Republika Srbija ima potencijala da se u narednom periodu, nakon stabilizacije pandemije zarazne bolesti COVID-19 izazvane virusom SARS-CoV-2, generiše visoke stope rasta broja međunarodnih dolazaka usljed faktora kao što su: dalji razvoj turističke ponude, bolja saobraćajna povezanost i kontinuiran rast potražnje.

Prema pokazatelju učešća sektora turizma u BDP-u, Republika Srbija ostvaruje nešto sporiji napredak od Republike Bugarske i Mađarske, dok je napredak uporediv sa zemljama uzorima; Republika Austrija i Republika Slovenija. Učešće zaposlenih u sektoru turizma u odnosu na ukupan broj zaposlenih raste nešto sporije u odnosu na konkurenciju.

Izvor: 

• e-turizam.com
• Republički zavod za statistiku Republike Srbije
• Strategijski marketing plan turizma Republike Srbije do 2025. Godine
• Turistička organizacija Srbije
• Aerodrom Nikola Tesla Beograd