Kako biljke čiste životnu sredinu od štetnih supstanci

Priča o per i polifluorovanim jedinjenjima (PFAS) počinje nečim što u nauci nije rijetko, ali traži vješto i pažljivo oko. Naime, radeći na sintezi novih jedinjenja 40-ih godina prošlog vijeka, hemičari kompanije DuPont nisu dobili što su planirali, ali su uočili da pojedina jedinjenja pokazuju odbojnost i prema vodi i prema ulju. Čovječanstvo je dobilo novi patent komercijalnog naziva Teflon, jedinjenje kakvo priroda do tada, a ni kasnije, nije sintetisala. Tokom godina, na hiljade ovih jedinjenja našla su primjenu u brojnim industrijama: za impregnaciju jakni i cipela otpornih na kišu, kao dodatak penama za gašenje požara, premazima unutrašnje strane pakovanja svježe hrane, u kozmetici, medicini, autoindustriji i telekomunikacionim uređajima.

Štetni efekti

Međutim, PFAS sadrže jednu od najjačih kovalentnih veza u prirodi (ugljenik-fluor), što ih čini izuzetno otpornim na biorazgradnju i veliki je izazov njihovo uklanjanje iz životne sredine.

Krajem prošlog vijeka naučnici su utvrdili prisustvo PFAS jedinjenja u vodi, biljkama, hrani, krvi i majčinom mlijeku. Pandorina kutija je otvorena, i posljednjih godina pronađena su u vodi, zemljištu i brojnim organizmima. Nije iznenađujuće njihovo prisustvo u blizini fabrika koje su ih proizvodile, ali PFAS su detektovani i u veoma udaljenim krajevima, poput Arktika i Antarktika. Takođe, pojedina istraživanja ukazuju da je izlaganje PFAS jedinjenjima povezano sa štetnim efektima po zdravlje, uključujući smanjenje odgovora imunog sistema, povišen holesterol, poremećaj hormona štitne žlijezde, smanjenu težinu novorođene djece i drugo.

Zbog svega navedenog, upotreba ovih jedinjenja sve se više ograničava, a propisuju se maksimalne dozvoljene koncentracije u hrani i vodi. PFAS jedinjenja su globalni izazov, a o njihovoj aktuelnosti govori i holivudski film Dark Waters, u kojem je ekranizovana borba i danas aktivnog advokata Roberta Bilota sa kompanijom DuPont.

Imajući u vidu veliku zabrinutost zbog ovog ekološkog izazova, grupa naučnika iz Srbije okupila se radi razvoja inovativnih strategija za rješavanje problema prisustva PFAS jedinjenja u životnoj sredini. Tim projekta PhytoPFAS, koji finansira Fond za nauku Republike Srbije, multidisciplinaran je i čini ga petnaest istraživača iz oblasti hemijskih, biohemijskih i fizičkohemijskih nauka s četiri naučno-obrazovne institucije Univerziteta u Beogradu: Hemijski fakultet, Institut za hemiju, tehnologiju i metalurgiju (IHTM), Fakultet za fizičku hemiju i Medicinski fakultet.

U FOKUSU:

• “Namještaj i drvo“ – Pokretačka snaga drvne industrije BIH
• WWF Adria podržava inovativne ekološke projekte
• Građanska participacija u energetskoj tranziciji: Ka pravednom i inkluzivnom društvu

Upotreba nove tehnologije

Glavni cilj PhytoPFAS projekta, koji je finansiran u okviru Zelenog programa saradnje nauke i privrede, jeste razvoj upotrebe biljaka (fitoremedijacija) za čišćenje zagađene životne sredine i uspostavljanje dobre osnove za primjenu ove tehnologije u saradnji s industrijom. Tim PhytoPFAS ispitaće mogućnost usvajanja PFAS jedinjenja upotrebom različitih biljaka u zemljištu i hidroponici.

Nakon odabira najefikasnijih vrsta, biljke će se, pored laboratorijskog nivoa, testirati i na nivou pilota.

Potom je u planu komercijalna primjena osvojene tehnologije. Fitoremedijacija će moći da se primjenjuje za sanaciju već postojećih zagađenja i prevenciju novih. Glavnu korist imaće šira populacija i industrija, jer će primjena fitoremedijacije doprinijeti čistijoj i zdravijoj životnoj sredini, ali i efikasnijem korišćenju prirodnih resursa i smanjenju količine otpada.

Istraživači s Hemijskog fakulteta i Instituta za hemiju, tehnologiju i metalurgiju Univerziteta u Beogradu istovremeno koordiniraju još jednim značajnim projektom vezanim za PFAS jedinjenja, PFAStwin, koji finansira Evropska izvršna agencija za istraživanja, a u okviru kojeg se već jačaju kapaciteti Srbije za analitiku i bioremedijaciju PFAS jedinjenja.

Projektni tim PhytoPFAS

Tekst je objavljen u Magazinu Energetskog portala ENERGETSKA TRANZICIJA