Zašto crvena krvna zrnca nisu ćelije nego baš – zrnca?

Hajmo se vratiti u školske klupe, da vas nešto pitam. Ok, znam da nije baš ugodno, jer ona „od kolijevke pa do groba, najljepše je đačko doba” većini ne znači ništa – većina ne želi da se sjeća škole i to je razumljivo, jer smo morali učiti napamet, imali često profesore koji su se trudili da nam pokažu koliko ne znamo, a ne koliko znamo i možemo… e sad hoću da se sjetite kako smo ono zvali različite elemente krvi. Ovo će vjerovatno biti korisno i učenicima osnovnih, pa i srednjih škola, pa podijelite priču okolo, možda neko dobije peticu zbog ovoga.

Krvni elementi – različite ćelije, dijelovi ćelija i ćelije bez nekih dijelova

Dakle – sjećamo li se svi – to su bijela krvna zrnca (leukociti), crvena krvna zrnca (eritrociti) i krvne pločice (trombociti), je li tako? Ovo ste vjerovatno više puta pročitali na nalazu KS (krvna slika) i vjerovatno većina mama zna šta je šta i šta znači ako su neki od ovih elemenata krvi povećani ili smanjeni. Recimo, povećanje leukocita bi moglo značiti upalu, ali i neku drugu bolest, a smanjenje eritrocita možda anemiju. Smanjenje trombocita ukazuje na problem sa zgrušnjavanjem krvi.

Da, ovo su ćelije krvi, samo što zapravo nisu sve ćelije. Jedino su bijela krvna zrnca ćelije u pravom smislu dok eritrociti ili crvena krvna zrnca zapravo nisu ćelije, jer ne sadrže jezgro i nuklearnu DNK. Krvne pločice, trombociti zapravo su „pupoljci” posebne ćelije koje zovemo megakariocit, dijelovi te velike ćelije koji se odvoje od nje. Odnosno megakariocit se raspadne na trombocite.

Kada forenzičari i kliničari traže DNK u tragovima i uzorcima krvi, oni je zapravo traže u leukocitima, bijelim krvnim zrncima, jer je jedino oni imaju.

No zašto crvena krvna zrnca nemaju nukleus i DNK?

Ona im je nepotreban teret. Ona zauzima prostor gdje može doći hemoglobin i vezati kisik (i ugljični dioksid). Crvena krvna zrnca nemaju potrebu da se dijele, kao recimo ćelije kože ili hipetrofiraju – rastu kao mišićne ćelije. Oni se u našem organizmu recikliraju.

Zanimljivo je da crvena krvna zrnca imaju karakterističan oblik bikonkavnog diska – u prevodu diska koji je ulubljen s obje strane. Ovaj oblik im omogućava da: povećaju površinu za razmjenu gasova jer ovaj oblik povećava površinu zrnca, što olakšava razmjenu kisika i ugljen-dioksida. Također, taj specifični oblik im omogućuje fleksibilnost: eritrociti su vrlo fleksibilni i mogu prolaziti kroz vrlo uske kapilare, a to im je veoma važno.

Još nešto – bikonkavni oblik skraćuje udaljenost koju gasovi moraju preći da bi ušli ili izašli iz ćelije.

bikonkavni oblik eritrocita

 

Ultravažna molekula koju sadrže eritrociti je hemoglobin, odgovoran za transport kisika iz pluća do tkiva i ugljičnog dioksida iz tkiva natrag u pluća. Hemoglobin se sastoji od četiri proteinska lanca (globin), od kojih svaki sadrži hem grupu koja sadrži gvožđe. Gvožđe u hem grupi je ono što omogućava vezanje kisika, ali i daje krvi tu boju.

Krv: crvena ili zelena?

Inače, kada biste gledali razmaz krvi pod mikroskopom, ona ne bi bila crvena, eritrociti bi bili zelenkasto-roskasto-sivi. Tek u većoj količini oni nam izgledaju crveno.

Crvena krvna zrnca žive otprilike 120 dana, plus-minus. Nakon tog perioda, stari eritrociti se uklanjaju iz cirkulacije procesom koji se naziva hemoliza (bukvalno – razgradnja krvi). Taj proces se dešava uglavnom u slezeni, ali i u jetri i koštanoj srži. Kada ona završe svoj životni vijek, dolazi do razgradnje u kojoj se hemoglobin iz starih eritrocita razlaže na hem i globin, do reciklaže u kojoj se gvožđe iz hema reciklira i koristi za stvaranje novih eritrocita, dok se hem pretvara u bilirubin, koji jetra obrađuje i izbacuje putem žuči, a sam protein globin se razgrađuje na aminokiseline, koje tijelo ponovo koristi, od njih ponovo kao od cigli stvara nove proteine.

Ovaj proces osigurava da se sastojci eritrocita efikasno recikliraju i da se održava zdravlje i funkcionalnost krvotoka.

The post Zašto crvena krvna zrnca nisu ćelije nego baš – zrnca? appeared first on Nauka govori.